Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku należytej opieki i wychowania ze strony rodziców biologicznych.
Podstawowym celem pieczy zastępczej jest praca z rodziną biologiczną dziecka umożliwiająca jego powrót do rodziny lub gdy jest to niemożliwe – dążenie do przysposobienia dziecka, a dopiero w przypadku braku możliwości przysposobienia dziecka – opieka i wychowanie w środowisku zastępczym. Piecza zastępcza powinna mieć charakter czasowy.
Zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej określa ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W myśl powołanej ustawy piecza zastępcza jest sprawowana w formie rodzinnej lub instytucjonalnej.
Umieszczanie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu.
Rodziny zastępcze oraz prowadzący rodzinne domu dziecka poprzez stwarzanie dzieciom odpowiednich warunków do wszechstronnego rozwoju zaspokajają potrzeby emocjonalne dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.
Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:
- traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej,
- zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych,
- zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych,
- zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań,
- zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oaz religijne,
- zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencja w życie prywatne dziecka,
- umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.
Rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka współpracują z ośrodkiem adopcyjnym, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej oraz organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej.
Objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności. Osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka albo dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli:
1. uczy się:
- w szkole,
- w zakładzie kształcenia nauczycieli,
- w uczelni,
- u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego
lub
2. legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i uczy się:
- w szkole,
- w zakładzie kształcenia nauczycieli,
- w uczelni,
- na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia,
- u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.
